Jan Strelau
(ur. 1931) polski psycholog znany w skali międzynarodowej ze swoich badań nad temperamentem. Należy do światowego grona najwybitniejszych przedstawicieli psychologii różnic indywidualnych i jest jednym z najczęściej cytowanych polskich naukowców. Od 1951 student psychologii na Wydziale Filozofii Chrześcijańskiej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. W latach 1953-1958 student psychologii na Wydziale Pedagogicznym Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie był uczniem Mieczysława Kreutza i Tadeusza Tomaszewskiego, przedstawicieli szkoły lwowsko-warszawskiej profesora Kazimierza Twardowskiego. 1963 – doktorat, 1968 – habilitacja na podstawie pracy "Temperament i typ układu nerwowego". 1976 – profesor nadzwyczajny, 1982 – profesor zwyczajny. Do 2001 r. związany zawodowo z Uniwersytetem Warszawskim, następnie ze Szkołą Wyższą Psychologii Społecznej, gdzie był pierwszym dziekanem Wydziału Psychologii, a od 2002 pełni funkcję prorektora ds. nauki. Założył w Uniwersytecie Warszawskim pierwszą w Polsce Katedrę Psychologii Różnic Indywidualnych oraz stworzył w tymże Uniwersytecie Interdyscyplinarne Centrum Genetyki Zachowania. Twórca regulacyjnej teorii temperamentu (RTT), koncentrującej się na formalnych aspektach zachowania obejmujących charakterystykę energetyczną (E) i temporalną (T), na które składają się takie cechy jak: wrażliwość sensoryczna, reaktywność emocjonalna, wytrzymałość i aktywność (E) oraz żwawość i perseweratywność (T). Do ich pomiaru służy inwentarz Formalna Charakterystyka Zachowania – Kwestionariusz Temperamentu (FCZ–KT) skonstruowany przez Jana Strelaua i Bogdana Zawadzkiego. FCZ–KT został zaadaptowany do wielu wersji językowych, podobnie jak Kwestionariusz Temperamentu, rozpowszechniony zagranicą jako Strelau Temperament Inventory (STI), a od 1998 roku w nowej adaptacji jako Kwestionariusz PTS (Strelau i Zawadzki), znany jako Pavlovian Temperament Survey (PTS), zaadaptowany do 16 wersji językowych. Badania prowadzone w ramach Regulacyjnej Teorii Temperamentu koncentrują się na funkcjonalnej roli temperamentu w procesie adaptacji, ze szczególnym uwzględnieniem funkcjonowania człowieka w warunkach trudnych (stresowych), i jego znaczeniu jako jednego z czynników wpływających na zaburzenia w zachowaniu (m.in. zespół stresu pourazowego, PTSD). W ramach licznych badań prowadzonych w paradygmacie genetyki zachowania Jan Strelau i jego współpracownicy wykazali, że za różnice indywidualne w cechach temperamentu w około 40% odpowiada czynnik genetyczny, co podkreśla rolę środowiska, w tym głównie środowiska specyficznego (dla każdego członka rodziny) w kształtowaniu cech temperamentu. Pierwszy przewodniczący Europejskiego Towarzystwa Psychologii Osobowości (1984-1988), przewodniczący Międzynarodowego Towarzystwa Psychologii Różnic Indywidualnych (1993-1995). Wiceprezydent Międzynarodowej Unii Nauk Psychologicznych (IUPsyS) w latach 1996-2000 oraz wiceprezes Polskiej Akademii Nauk (2002-2006). Członek Europejskiej Akademii Nauk (Academia Europaea), członek rzeczywisty Polskiej Akademii Nauk i członek zagraniczny Fińskiej Akademii Nauk i Literatury. Doktor honoris causa Uniwersytetu Gdańskiego, Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu oraz Państwowego Uniwersytetu Nauk Humanistycznych w Moskwie. Laureat wielu polskich i międzynarodowych nagród. W 2011 r. odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. Autor m.in.: "Problemy i metody badań typów układu nerwowego człowieka" (1965); "O temperamencie i jego poznawaniu" (1966); "Rola cech temperamentalnych w działaniu: prace Zespołu Psychologii Różnic Indywidualnych Instytutu Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego" (redakcja: 1974); "Podstawy psychologii dla nauczycieli" (współautor: 1975 i nast. – 6 wydań); "Rola temperamentu w rozwoju psychicznym" (1978 i nast.; wyd. rosyjskie: 1982; wyd. niemieckie: 1984); "Temperament, personality, activity" (1983; wyd. polskie: 1985; wyd. chińskie: 1987); "Temperamental bases of behavior: Warsaw studies on individual differences" (redakcja: 1985); "O inteligencji człowieka: (1987 i nast.); "Personality dimensions and arousal" (współredakcja: 1987); "Różnice indywidualne: możliwości i preferencje" (współredaktor: 1992); "Temperament i inteligencja" (1992 i nast.); "Psychologia temperamentu" (1998 i nast.; wyd. angielskie: 1998); "The Pavlovian Temperament Survey (PTS): an international handbook" (współautor: 1999); "Psychologia: podręcznik akademicki", t. 1-3 (redakcja naukowa: 2000 i nast.); "Psychologia różnic indywidualnych" (2002 i nast.); "Osobowość a ekstremalny stres" (redakcja: 2004); "Temperament jako regulator zachowania: z perspektywy półwiecza badań" (2006; wyd. angielskie: 2008); "People under extreme stress: an individual differences approach" (współredakcja: 2006); "Konsekwencje psychiczne traumy: uwarunkowania i terapia" (współautor: 2009); "Uwikłany: osobowość, temperament, środowisko" (współredakcja: 2011); "Różnice indywidualne: historia, determinanty, zastosowania" (2014 i nast.); "Poza czasem" (wywiad autobiograficzny: 2014).Liczba opublikowanych utworów: 4
Temperament i typ układu nerwowego
Temperament, osobowość, działanie